БҚО-да тауарлы сүт фермаларын көбейту ойластырылуда
Оның айтуынша, елімізде тауарлы сүт фермаларын дамыту бағытында өткен жылы «Ырыс» бағдарламасы қолға алынған болатын. Бұл бағдарлама бойынша сүтті бағыттағы асыл тұқымды аналық мал басы мен қажетті техника, құрал-жабдықтарды сатып алуға жеңілдетілген несие беріледі. Облыс орталығы Орал қаласының төңірегіндегі Зеленов пен Теректі, сондай-ақ Тасқала, Бөрлі аудандарында сүт өндіру жақсы дамыған. Енді мамандар Оралдың маңындағы ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге сүт фермаларын құру жайында бағыт-бағдар, кеңес беруде. Биыл өңірде «Ырыс» бағдарламасы аясында 300 басқа арналған (100 басқа арналған екі, 50 бас малға екі шағын сүт кешендері) шағын тауарлы сүт фермаларын құру жоспарланған. 2014-2015 жылдары облысымыздағы бес шаруашылық 326 асыл тұқымды сүтті бағыттағы ірі қара мал сатып алған және осы мал үшін 40997,2 мың теңге мемлекеттік субсидия төленді.
Облыста жеті шаруашылық асыл тұқымды сүтті бағыттағы мал өсіреді. Бұл шаруашылықтарда 1241 ірі қара мал болса, соның ішінде сауын сиыры 775 басты құрайды. Биыл тауарлы сүт фермасын құру үшін Тасқала ауданының «Луч» шаруа қожалығы өз қаржысына асыл тұқымды 51 голштин тұқымының қашарын сатып алып, мемлекеттік қолдау бойынша 7854,0 мың теңге субсидия алды. Зеленов ауданындағы «Шканов» шаруа қожалығы Ресейден голштин тұқымды 100 қашар сатып алып, субсидиялауға құжаттарын тапсырды және 50 бас малға субсидия алды. Зеленов ауданының «Кубеев» шаруа қожалығы 100, Бөрлі ауданының «Евраз ЛТД» ЖШС 185 бас сүтті бағыттағы асыл тұқымды шетелдік ірі қара малының аналықтарын «ҚазАгроҚар-
жы» АҚ арқылы сатып алу үшін жұмыстануда.
-Марат Кенжетайұлы, бұлар негізінен Оралға бір табан жақын орналасқан аудандар ғой. Ал шалғай аудандарда жағдай қалай?
-Шыны керек, облыс орталығынан шалғайда орналасқан аудандарда сүт өндіру ісі кешеуілдеп қалған. Өйткені алыс аудан-ауылдардың дені етті бағыттағы ірі қара малын өсіреді. Сондықтан етті бағыттағы асыл тұқымды бұқаларды тауарлы малға қосу арқылы тұқымдық түрлендіру жұмыстары жүргізілуде. Соның нәтижесінде өңірдегі мал басы саны жыл санап өсіп келеді. Енді оңтүстік аудандарда сүтті мал шаруашылығын жандандыру мақсатында алдымен несиелік бағдарламаларды түсіндіру жұмыстары қолға алынған. Оңтүстік аудандардың ішінде Жаңақала ауданының «Шамұрат» шаруа қожалығы, Бөкей ордасы ауданының «Жұмағұлова» жеке кәсіпкерлігі сүтті бағыттағы мал өсіруді бастады. Жәнібек ауданының «Ұлан» шаруа қожалығы сүтті қайта өңдейтін кәсіпорынды іске қосуды жоспарлап отыр.
Биыл Ауыл шаруашылығы министрлігінің басшылығымен жаңа бағыт бойынша жеке қосалқы шаруашылықтарды біріктіру және жұмыспен қамту мақсатында сүт өндіріп, жинап өткізуді дамыту үшін «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» АҚ, жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімдері арқылы несиелеу жұмыстары жүзеге асырылуда. Зеленов ауданы бойынша 2 сүт қабылдау пунктін ашу және 4 сүт тасымалдайтын автокөлік сатып алу жоспарланып, қазіргі таңда «Каверин» жеке кәсіпкерлігі Дариян ауылында күніне 20 тонна сүтті қайта өңдейтін кәсіпорынның 380 шаршы метр аумағын әрлеп, коммуналдық жүйелерді өткізу жұмыстарын аяқтады. Қажетті құрылғылар мен жабдықтар (танкер, пастерлеуші аппарат, сүт тартқыш машина, ірімшік дайындайтын аппарат және өзгелері) 62 млн. теңгеге
«Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ-ның несие қаржысы арқылы сатып алынады деп көзделуде. Қазан айында аталған кәсіпорынды жөндеп, жабдықтап іске қосқаннан кейін Железнов ауылында сүт қабылдау қосынын ашу жоспарланған. Қазіргі таңда «Каверин» ЖК Зеленов ауданының ауылдарынан өзінің сүт тасымалдайтын 4 автокөлігімен сүт жинап, Орал қаласындағы өзінің сүтті қайта өңдейтін кәсіпорнына жеткізуде.
-Ауылдардағы жұмыссыздықты азайтуға сүт өндіру жөніндегі жеке және заңды тұлғалардың тұтынушылар кооперативтерін құрудың септігі тиетіні сөзсіз. Бұл жөнінде не айтар едіңіз?
-Иә, бұл өте маңызды. Осы бағытта мал шаруашылығын мемлекеттік қолдау бағдарламаларын түсіндіру жұмыстары облыстық және ауданаралық жиындарда әр ауданда бөлек-бөлек жылына бірнеше рет өткізілуде. Егер ауыл-аудандарда сүт өндіру кооперативтері құрылған жағдайда, оның иелеріне сатып алған әрбір отандық асыл тұқымды мал басы үшін 154 мың теңге демеуқаржы беріледі. Ал асыл тұқымды ірі қара шетелден әкелінсе, онда бір бас үшін 118 мың теңге демеуқаржы төленеді. Сонымен қатар жалпы табындардағы сиырға асыл тұқымды бұқа қосқаны үшін шаруашылыққа 104 мың теңге субсидия беріледі. Бұл
мәселеге қатысты ешқандай қиындық жоқ. Тек күні бүгінге дейін Ресейдегі эпизоотиялық жағдайға байланысты ол жақтан мал кіргізуге шек қойылған. Сонымен қатар Ресейдің Батыс Қазақстанға жақын аймақтарында сүтті бағыттағы малдың құны жоғары болып отыр.
-Өңірде жыл сайын 220 мың тоннадан астам сүт өндіріледі екен. Осыны көбейту, сүт өнімдерін қайта өңдеу бағытында қандай шаралар қолға алынуда?
-Облыста 2014 жылы 224584,4 тонна сүт өндірілсе, бұл көрсеткіш өткен жылы 226357,5 тоннаға жеткен. Биылғы сегіз айда 171218,6 тонна сүт өндіріліп отыр, бұл өткен жылғыдан 4,1 пайызға артық. Демек, сүт өнімдері жыл сайын молайып келеді. Өндірілген сүт халықтың сұранысына ие және ол арнайы 11 кәсіпорында қайта өңделеді. Сүт өңдеумен айналысатын кәсіпорындардың ірілері «Береке» АҚ, «Каркула» ШҚ, «Жастық» ЖШС болса, одан бөлек сүтті тереңдете қайта өңдеумен «Каверин» ЖК, «Сары-Бел» ЖШС, «Ақас» ЖШС айналысады.
Алдағы уақытта сүтті қайта өңдеу саласына баса мән бермекшіміз. 2020 жылға қарай өңделген сұйық және кілегей сүт өнімдерін өндіруді 4300 тоннаға дейін, сары май өнімдерін шығару көлемін 500 тоннаға дейін ұлғайту жоспарланған. Соның бір мысалындай болып, Тасқала ауданында орналасқан «АгроАДМ» ЖШС (басшысы Арман Перниеев) базасында сүт өңдеу цехы ашылмақ. Бүгінде цехқа арналған ғимарат сатып алынып, оған жөндеу жасалуда. Сүт өңдейтін жабдықтар жеткізілген және оларды құрастыру, орнату ғана қалды. Кәсіпкер сүт өңдеуге арналған жабдықтарды Атырау облысынан 10 млн. теңгеге сатып алды. Цех тәулігіне 1000 литр сүт өнімдерін (500 литр сүт, 50 литр қаймақ, 400
литр айран және 50 литр йогурт) өндіре алады. Сүтті кәсіпкер Тасқала ауданы тұрғындарынан сатып алмақшы.
Өндірілетін өнімнің сапасы мен
бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату мақсатында сүт өңдеуші кәсіпорындар жаңа технологияларды өндіріске енгізуде. Шикізатты тереңдете қайта өңдеу бойынша
жаңа желілердің қолданысқа енгізілуі ішкі тұтыну нарығында отандық азық-түлік өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді. Дегенмен облыс нарығына айтарлықтай көлемде сүт өнімінің импорты жеткізілетіні белгілі. Кеден одағына мүше және ТМД елдерінен әкелінетін өнімдердің көп болуы, жергілікті кәсіпорындардың технологиялық жабдықтарының тозуы, қайта өңдейтін кәсіпорындардың шикізатты сақтайтын қойманың және тасымалдайтын техниканың болмауына байланысты қайта өңдеу саласының дамуы әлі де жоғары емес. Бүгінде «Береке» ЖШС-ның сүт және қышқыл сүтті өнімдер шығару бойынша өндірістік қуаттылығы орташа 30-35 пайызды, «Жастық» ЖШС-да 40 пайызды, «Каверин» ЖК-ның өндірістік қуаттылығы 50-60 пайызды құрайды.
Елбасымыз Қазақстанның ет пен сүт өнімдерін шығару бойынша ірі аймақтық экспортерге айналуы тиістігін бірнеше рет атап көрсеткен болатын. Мемлекет те ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеушілерге барынша қолдау-көмек көрсетуде. 2015 жылдан бастап «Өңдеуші кәсіпорындардың ауыл шаруашылығы өнімін тереңдете өңдеп, өндіруі үшін оны сатып алу шығындарын субсидиялау» бағдарламасы жүзеге асырылуда. Осы бағдарлама бойынша май өндіру үшін сатып алынатын 1634 тонна сүтті субсидиялауға 34,3 млн. теңге бөлініп (нормативі 1 литрге 21 теңге), «Каверин С.В.» ЖК-ге және «Береке өнімдері» ЖШС-ға субсидия берілді. Ал 2016 жылы бұл мақсатқа 24,3 млн. теңге бөлініп отыр. Сондай-ақ «Инвестициялық салымдар кезінде агроөнеркәсіптік кешен субъектісі шеккен шығыстардың бір бөлігін өтеу
бойынша субсидиялау» бағдарламасы аясында тауарлы сүт ферманың құрылысы кезінде жұмсалған шығындардың 50 пайызын субсидиялауға мүмкіндік бар. Ең бастысы, сүтті мал өсіремін, сүтті терең өңдеймін дейтін кәсіпкерлерге мемлекет тарапынан қолдау көрсетіліп келеді. Бұл болашақта да жалғасын таппақ.